कञ्चनरूप, १ कार्तिक । नेपाली साहित्यमा लघुकथा विधालाई सशक्त रूपले स्थापित गर्दै आएको लघुकथा प्रतिष्ठान, नेपालले आफ्नो चौथो वार्षिकोत्सव ऐतिहासिक रूपमा मनाउने तयारी गरेको छ ।
यस वर्षको कार्यक्रम “सृजनाको उत्सव, सम्मानको अवसर” भन्ने मूल नाराका साथ आयोजना हुँदैछ, जसले छोटो कथाको माध्यमबाट जीवनका गहन अनुभव, सामाजिक चेतना र मानवीय संवेदनालाई अभिव्यक्त गर्ने उद्देश्य राखेको छ ।
२०७८ साल कात्तिक ३ गते स्थापना भएको लघुकथा प्रतिष्ठानले छोटो अवधिमा नै नेपाली साहित्यमा विशिष्ट पहिचान बनाएको छ । संस्थापक अध्यक्ष लक्ष्मी रिजालले यस सम्बन्धमा भन्नुभयो, “लघुकथा केवल साहित्यिक विधा मात्र होइन, यो जीवनको संक्षिप्त तर तीखो अभिव्यक्ति हो । यसमा शब्दहरूको घनत्व र भावनाको गहिराइले पाठकको मनलाई झकझकाउँछ । हाम्रो उद्देश्य यही गहिरो भावलाई पाठकसमक्ष पुर्याउनु हो ।”
क) देशविदेशका स्रष्टासँग समृद्ध कार्यक्रम
चौथो वार्षिकोत्सव कात्तिक ३ गते सोमबार अनलाइन माध्यममार्फत भव्य रूपमा सम्पन्न हुँदैछ । कार्यक्रममा नेपालका सातवटै प्रदेशका स्रष्टा मात्र नभई विदेशमा बसोबास गर्ने नेपाली लघुकथाकारको सहभागितासमेत रहनेछ । यसरी लघुकथा प्रतिष्ठानले राष्ट्रिय सीमालाई पारी पार गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली स्रष्टा समुदायलाई जोड्ने पहल गरेको छ ।
कार्यक्रमलाई तीन चरणमा सञ्चालन गरिनेछ- शुभकामना सन्देश, लघुकथा वाचन र विश्लेषणात्मक विमर्श । यसका संयोजकहरूमा एन्जल निलु, रचना शर्मा, मनोहर पोखरेल, लक्ष्मी रिजाल र नन्दलाल आचार्य रहेका छन् । विशेष सहजकर्ता मनोहर पोखरेल र रचना शर्मा कार्यक्रमको प्रवाहलाई सुसंगत बनाउने कार्यभारमा रहनेछन् ।
ख) स्रष्टाद्रष्टा सम्मान : लघुकथाको ज्योति
यस वर्षको विशेष आकर्षण ‘स्रष्टाद्रष्टा सम्मान’ हो, जसमा लघुकथा विधाको उन्नयनमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याएका १८ जना व्यक्तित्वलाई सम्मानित गरिनेछ । सम्मानित व्यक्तिहरू नेपाली लघुकथा र साहित्यिक चेतनाका मार्गदर्शक मानिन्छन् ।
खेमराज पोखरेल, प्रा.डा. खेमराज खनाल, रमेन्द्र कोइराला, दीपक लोहनी, कल्याण पन्त, रामकुमार पण्डित, इन्दिरा चापागाईं, पुण्य कार्की, धीरकुमार श्रेष्ठ, मनीषकुमार शर्मा ‘समित’, त्रिलोचन ढकाल, डा. कुसुमाकर शर्मा, डा. पुष्करराज भट्ट, ममता मृदुल, निरज कोइराला, खगेन्द्र बस्याल, प्रा.डा. कपिल लामिछाने र मन्दिरा मधुश्री यी १८ स्रष्टाहरू आफ्नो क्षेत्रमा प्रकाशमान स्तम्भ हुन् ।
कार्यक्रम संयोजक नन्दलाल आचार्यले भन्नुभयो, “यी सम्मानित द्रष्टा उही पहाड हुन्, जसको पाखामा हजारौँ नयाँ स्रष्टाले आफ्नो हरियाली पाएका छन् । उनीहरूको योगदान नेपाली लघुकथा विधालाई दिगो बनाउने आधारशिला हो ।”
ग) “सन्दर्भ” पत्रिकाको लोकार्पण : ८८ लघुकथामा समाज र संवेदनाको प्रतिबिम्ब
कार्यक्रममा लघुकथा प्रतिष्ठानद्वारा प्रकाशित “सन्दर्भ” विशेषाङ्कको लोकार्पण पनि हुनेछ । यस अङ्कमा ८८ जना स्रष्टाका ८८ लघुकथा समावेश छन्, जसले नेपाली समाजका विविध पक्षहरू- मानवीय संवेदना, अस्तित्व, प्रेम, सङ्घर्ष, चेतना र सामाजिक समस्याहरूलाई उजागर गरेका छन् ।
प्रत्येक लघुकथाले आफ्नै शैलीमा गहिरो प्रभाव पार्ने खालको सन्देश बोकेको छ। उदाहरणका लागि, “कृपा” (ललिता ‘दोषी’) मा मानवताको करुणा, “लेखक बन्ने सपना” (रञ्जुश्री पराजुली) मा सिर्जनात्मक आकाङ्क्षा, “कालो उज्यालो” (लक्ष्मी रिजाल) मा अस्तित्वका द्वन्द्व र “प्रकाश” (नन्दलाल आचार्य) मा आशाको सञ्चार प्रस्तुत गरिएको छ ।
त्यस्तै, “डाक्टरको राज्य” (रन्जना रिजाल) मा पेशागत उत्तरदायित्वको समीक्षा, “अमूल्य” (अन्जु शर्मा) मा मूल्य र नैतिकताको प्रतिबिम्ब, “आन्दोलन” (सुरेशकुमार पाण्डे) मा सामाजिक चेतना र “सप्तरङ्गी टीका” (गरिमा आचार्य) मा सांस्कृतिक विविधताको सुन्दर चित्रण गरिएको छ ।
यी कथाहरूले न केवल मनोरञ्जन मात्र होइन, सामाजिक चेतना, नैतिक शिक्षा र मानवीय मूल्यको प्रसारमा पनि महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याएका छन् । कथा शीर्षकबाट नै पाठकले गहिरो अर्थ, सामाजिक सन्देश र भावनाको आवेग अनुभूति गर्न सक्छन् ।
घ) सृजनात्मक यात्राको सङ्केत
लघुकथा प्रतिष्ठानले छोटो अवधिमा गरेको यो सफल कार्यले नेपाली साहित्यमा लघुकथा विधालाई दिगो बनाउने मार्ग प्रशस्त गरेको छ । संस्थाले सिर्जनाकै माध्यमबाट नयाँ पुस्तालाई प्रोत्साहित गर्दै साहित्यिक चेतनाको विस्तारमा निरन्तर भूमिका खेलेको छ ।
कार्यक्रमका विभिन्न पक्ष- स्रष्टाद्रष्टा सम्मान, “सन्दर्भ” पत्रिकाको लोकार्पण, अन्तरक्रियात्मक विमर्श सबैले लघुकथा विधाको महत्त्वलाई पाठक र स्रष्टा दुवैमा पुनःस्मरण गराउने काम गर्छ । यसले लघुकथा मात्र होइन, सम्पूर्ण साहित्यिक परिदृश्यमा नयाँ ऊर्जाको सञ्चार गरेको छ।
ङ) निष्कर्ष : साहित्यिक चेतनाको उज्यालो
लघुकथा प्रतिष्ठानको चौथो वार्षिकोत्सवले स्पष्ट देखाएको छ कि लघुकथामा पनि गहिरो जीवन अनुभव, समाजको प्रतिबिम्ब र मानवीय संवेदनालाई उत्कृष्ट रूपमा समेट्न सकिन्छ ।
सम्मानित स्रष्टाहरूले नेपाली लघुकथामा उन्नति र सृजनात्मक नवप्रवर्तनका मार्गदर्शकको भूमिका खेलेका छन्।
“सन्दर्भ” पत्रिकामा समावेश ८८ लघुकथाले पाठकलाई संवेदनशील, विचारशील र समाजप्रति जागरूक बनाउने शक्तिशाली माध्यमको रूपमा काम गर्नेछन् । यसले नयाँ पुस्तालाई सिर्जनाकै माध्यमबाट साहित्यिक चेतना र सामाजिक उत्तरदायित्वको मूल्य बुझाउने अवसर प्रदान गरेको छ ।
सङ्क्षेपमा, लघुकथा प्रतिष्ठानको यो वार्षिकोत्सव केवल कार्यक्रम मात्र होइन, नेपाली साहित्यमा लघुकथाको ऐतिहासिक र सामाजिक मूल्यको उद्घाटन पनि हो । सृजनाको उत्सव र सम्मानको अवसरले नयाँ स्रष्टा र पाठक दुवैमा साहित्यप्रति गहिरो प्रभाव पार्नेछ ।
समाचारको सारांश-
चौथो वार्षिकोत्सव “सृजनाको उत्सव, सम्मानको अवसर” नारासहित ।
देशविदेशका १८ सम्मानित स्रष्टा-साहित्यिक मार्गदर्शक।
८८ लघुकथासहितको “सन्दर्भ” पत्रिकाको लोकार्पण ।
लघुकथा विधाको राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय प्रवर्द्धन।
नयाँ स्रष्टा र पाठकका लागि प्रेरणाद
